Taliadau Uniongyrchol

Gellir defnyddio arian taliadau uniongyrchol mewn amryw o ffyrdd: 

• Gellir ei ddefnyddio i gyflogi cynorthwywyr personol sy’n darparu cefnogaeth gyda byw o ddydd i ddydd. Mae angen i’r sawl sy’n derbyn y taliad uniongyrchol, fel cyflogwr, fod yn ymwybodol o unrhyw gyfraith cyflogaeth berthnasol a sicrhau bod yr ymrwymiadau hyn yn cael eu cyflawni. 
• Gall pobl ddewis prynu gwasanaethau gan asiantaeth o’u dewis nhw, ar yr amod fod yr asiantaeth yn gofrestredig gydag Arolygiaeth Gofal a Gwasanaethau Cymdeithasol Cymru (AGGCC) 

Mae’n bosibl cael pecyn gofal cymysg sy’n defnyddio PA ac asiantaeth neu’n cyfuno taliadau uniongyrchol gyda darpariaethau eraill gan y Gwasanaethau Cymdeithasol i gyfarch anghenion unigolion. 

Ni ellir defnyddio taliadau uniongyrchol i brynu gwasanaethau preswyl neu wasanaethau’n uniongyrchol gan yr awdurdod lleol. 

Mae rhai cyfyngiadau ar argaeledd taliadau uniongyrchol, oherwydd mae’n rhaid i’r unigolyn sy’n derbyn y taliadau, neu rywun ar eu rhan, fedru ysgwyddo’r cyfrifoldeb o reoli’r trefniadau cymorth. 

Mae taliadau uniongyrchol yn wirfoddol, felly ni ellir gorfodi unrhyw un i’w derbyn, a gellir eu darparu fel gwasanaeth parhaus neu dros dro neu fel trefniant tymor byr yn ôl y galw. 

Mae’n bosibl derbyn taliadau uniongyrchol os yw unigolyn wedi cael eu hasesu’n gymwys gan weithiwr cymdeithasol a’u bod yn un o’r canlynol:  

• Person anabl 16 mlwydd oed neu hŷn gyda nam corfforol, nam iechyd meddwl, neu anabledd dysgu 
• Person hŷn (unrhyw un 50 mlwydd oed neu hŷn) 
• Teulu gyda phlentyn anabl (gellir gwneud taliadau uniongyrchol i bobl sydd â chyfrifoldeb rhiant am blentyn anabl i’w rheoli ar eu rhan) 
• Gofalydd person anabl 

Os nad oes gan yr unigolyn gapasiti i roi eu caniatâd i gael taliadau uniongyrchol, yna gall ‘Unigolyn Addas’ wneud cais i dderbyn a rheoli’r taliadau uniongyrchol ar eu rhan. Dan yr amgylchiadau hyn, mae’r Gwasanaethau Cymdeithasol yn cynnal asesiad i benderfynu a yw’r un a benodwyd yn addas ac i sicrhau y byddan nhw’n gweithredu er lles pennaf yr unigolyn. 

Amodau Eraill 

Mae amodau eraill sy’n penderfynu a fydd unigolyn yn cael derbyn taliadau uniongyrchol. Er na ystyrir y rhain o reidrwydd yn feini prawf cymhwysedd, rhaid i’r sawl sy’n derbyn eu hystyried wrth benderfynu ai taliadau uniongyrchol yw’r opsiwn gorau. 

• Dylai’r unigolyn allu ymdopi â gofynion byw’n annibynnol gydag ychydig o gymorth. 
• Rhaid iddynt gytuno i gymryd rhan a chydweithio â’r gefnogaeth sydd ar gael gan y Gwasanaeth Cefnogi Taliadau Uniongyrchol a gwasanaethau eraill y cytunwyd arnynt. 
• Rhaid iddynt ddeall eu cyfrifoldebau a’u hymrwymiadau, a gytunwyd arnynt yn eu cynllun cefnogaeth, o ran cadw eu cartref yn amgylchedd gwaith diogel. 
• Rhaid iddyn nhw beidio â bod yn fygythiad sylweddol i iechyd a diogelwch staff cefnogi neu’r cyhoedd. 
• Mae’n rhaid, os oes angen, gallu rheoli eu meddyginiaeth eu hunain. 

Oherwydd deddfwriaeth benodol sy’n ymwneud â chyfiawnder troseddol ac iechyd meddwl, mae rhai pobl nad ydynt yn gallu derbyn Taliadau Uniongyrchol. 

Mae’n rhaid i daliadau uniongyrchol gael eu talu i mewn i gyfrif banc ar wahân i’r un y mae’r unigolyn yn ei ddefnyddio ar gyfer bancio bob dydd; mae hyn oherwydd bod yr arian sy’n cael ei dalu allan, a gaiff ei ddynodi ar gyfer prynu gofal a chymorth, yn cael ei dalu yn lle gwasanaethau’r awdurdod lleol ac felly, ystyrir mai’r awdurdod lleol sy’n berchen ar yr arian hwn o hyd.  

Felly, mae angen cadw dogfennaeth i ddangos mai dim ond ar y gwasanaethau gofal a chymorth a gyflwynir yng nghynllun gofal yr unigolyn mae’r arian yn cael ei wario. Gall y dogfennau hyn, sy’n angenrheidiol ar gyfer archwiliadau rheolaidd, gynnwys amserlenni, slipiau cyflog, cofnodion gwyliau blynyddol, anfonebau gan asiantaethau a chofnodion cyfrifon cyffredinol, yn dibynnu ar ba opsiwn cefnogaeth mae’r unigolyn yn dewis ei brynu. 

Caiff taliadau uniongyrchol eu rhoi yn y cyfrif bob 4 wythnos fel arfer, ond gall hyn amrywio yn dibynnu ar yr awdurdod lleol. 

Caiff awdurdodau lleol roi ffi ar eu gwasanaethau i gynnal asesiad ariannol i weld a oes rhaid i unigolyn dalu ‘cyfraniad gofal’ tuag at y cymorth maen nhw’n ei dderbyn. Yng Nghymru, mae hyn yn destun uchafswm o £100 yr wythnos ar hyn o bryd. 

Cyfrifoldebau ac ymrwymiadau 

Wrth ddewis taliadau uniongyrchol mae rhai ymrwymiadau y mae’n rhaid cytuno arnynt a chadw atynt. Bydd gan yr awdurdod lleol set o delerau ac amodau, ac efallai y bydd angen eu llofnodi, a fydd yn cyflwyno’r cyfrifoldebau hyn. 

Os bydd rhywun yn penderfynu cyflogi cynorthwywyr personol, mae hyn yn golygu ymgymryd â rôl cyflogwr cyfrifol a’r holl gyfrifoldebau cyfreithiol sy’n dod law yn llaw â hynny. Gall hyn gynnwys recriwtio a chontractio staff, darparu disgrifiadau swydd cyfredol i staff, sicrhau bod staff yn cael yr hyfforddiant angenrheidiol a rheoli trefniadau o ddydd i ddydd. 

Rhaid i gynlluniau wrth gefn, ar gyfer cyfnodau pan fydd gweithiwr i ffwrdd o’r gwaith, yn wael, neu’n bwriadu cymryd gwyliau blynyddol, fod ar waith hefyd. Er bod modd darparu cefnogaeth i gynghori a chynorthwyo gyda’r prosesau hyn, cyfrifoldeb yr unigolyn yw trefnu eu gwasanaethau eu hunain a rhoi’r cynlluniau hyn ar waith.  

Mae dyletswydd yn ôl y gyfraith i roi dogfennau cyflogaeth i staff. Mae’n rhaid sicrhau bod contractau, slipiau tâl a dogfennau eraill a gaiff eu llunio yn cael eu rhoi i staff ar gyfer eu cofnodion eu hunain. 

Fel cyflogwr, mae cyfrifoldeb i sicrhau bod yr holl staff yn cael eu trin yn rhesymol ac yn deg a’u bod yn cael eu talu uwchlaw’r isafswm cyflog. 

Bydd angen edrych ar ôl iechyd a diogelwch staff a hefyd sicrhau amgylchedd gwaith diogel i unrhyw staff o asiantaeth y mae disgwyl iddyn nhw fynd i mewn i gartref unigolyn. Cynghorir bob amser i unigolion drefnu Yswiriant Atebolrwydd Cyflogwr, yn enwedig wrth gyflogi staff, gan ei fod yn ofyniad cyfreithiol.